Transformatör ya da trafo, A.C sistemlerde gerilimin seviyesini frekans değiştirilmeden manyetik indüksiyon yoluyla dönüştürmek için kullanılan ve hareketli parçası bulunmayan bir elektrik makinesidir.Transformatörler genellikle enerji iletiminde ve dağıtımında kullanılır. Elektrik enerjisinin santrallerden, kullanım alanlarına iletimi sırasında hatlarda ısı şeklinde güç kaybı ve gerilim düşümü olur.
Bu durumu asgariye indirmek için güç sabit tutulup gerilimin yükseltilmesi gerekir. Bu akımın düşürülmesi demektir.Böylece hatlarda kullanılan iletkenlerin kesitleri küçülür, kayıplar azalır ve iletken maliyeti dolayısıyla da iletim maliyetleri düşer. Genel olarak transformatörler bir elektrik devresinde voltaj veya akımı indirmek veya yükseltmek için kullanılır.
Elektronikte ise esas olarak farklı devrelerdeki yükselticileri birleştirmek, doğru akım dalgalarını daha yüksek bir değerdeki alternatif akıma çevirmek ve sadece belirli frekansları iletmek için kullanılır.
Transformatörler; ince, silisli (silis, oksijen ve silisyumdan oluşan çok dayanıklı bir malzemedir) saclardan oluşan kapalı bir manyetik gövde ile bunun üzerine sarılan yalıtılmış iletken sargılarından oluşur. Temelde transformatörde iki sargı bulunur. Bu sargılardan biri primer (birincil) sargı, diğeri ise sekonder (ikincil) sargıdır.
Yağlı Tip – Genleşme Depolu Transformatörler
25 – 2500 kVA güç aralığında, 36 kV yüksek gerilim seviyesine kadar, üç veya tek fazlı, yağlı, tabi soğutmalı, boşta kademe değiştiricili veya yük altında otomatik kademe değiştiricili, hem hariçte hem de dahilde kullanılabilecek şekilde üretilirler.
Deposunda bulunan slicagel(hava kurutucu) havanın nemini alarak hava alışverişini sağlar.İşletmede yüke bağlı ısı farklılıklarından kaynaklı hava alışverişi sonucu zamanla slicagel özelliğini kaybeder ve yağın nemlenmesine, yapısının bozulmasına yol açar.Bu yüzden zamanla slicagelin değiştirilmesi ve yağdan numune alınarak delinme geriliminin ölçülmesi gerekir.
Yağlı Tip – Hermetik Transformatörler
Çekirdek ve bobin yapısı genleşme depolu transformatörlerle aynıdır. Kazan tümüyle yağ doludur. Fabrika ortamında hermetik basınç ayarı yapılarak atmosfere kapatılırlar. Yağın termik etkiler nedeniyle genleşmesi elastik ve dalgalı olan kazan yapısıyla kontrol altına alınmıştır.
Transformatör yağı hava ile temas etmediği için ortamda oksijen yoktur. Dolayısıyla oksitlenmeye bağlı olarak yağda yaşlanma olmaz. Yağ nem almadığı için genleşme depolu olanlara göre daha uzun ömürlüdürler.Buşinglerin temizliği ve koruma cihazlarının kontrolü dışında bakıma ihtiyaç duymazlar.
Kuru Tip Transformatörler
Genel anlamı ile Kuru Tip Transformatörler; manyetik devresi ve sargıları yalıtıcı bir sıvıya daldırılmamış olan transformatörlerdir.Günümüzde yaygın kullanımı olan (36 kV gerilim seviyesi de dahil) sargıları epoksi reçine ile örtülmüş dökme reçineli kuru tip transformatörlerdir.
Sadece mahfaza içine alınarak ve başka önlem gerektirmeden insanların yakınında kullanabilmek mümkündür. Çevre sağlığını olumsuz etkilemez. Yangına karşı son derece güvenlidir. Yangın ortamında yangını hızlandırıcı etkisi yoktur. Küçük boyutlarından dolayı aynı güçteki yağlı transformatörlere oranla daha az alan kaplamaktadır. Sargıların rijit yapısından dolayı kısa devrelere karşı mekanik dayanımı oldukça yüksektir.
İşletmede bakım gereksinimi yok denecek kadar azdır. Doğrudan doğruya tüketici ağırlık merkezine yerleştirilmesi mümkün olduğundan kablo yatırımları ve bakır kayıpları azalmaktadır. Soğutucu fan kullanılarak anma işletme gücünü sürekli %30’a varan oranlarda artırmak mümkündür.