Enerjiyi daha doğru kullanmak için kullanmak için gününümüzde birçok cihaz geliştirilmiştir. Regülatör de bunlardan birisidir. Regülatörler voltaj dengesizliği olan yerlerde elektrik voltajı dengelemek için kullanılırlar.
Şebeke geriliminde (voltaj) tüketim dengesizliği, trafoya uzaklık yahut özel dağıtımların yeterli gücü sağlayamaması gibi sebeplerle belirli zamanlarda yükselme ve düşme gibi dengesizlikler meydana geldiğinde bu gerilim düşümü yahut yükselmesi ideal noktada ayarlanmış cihazların bozulmalarına sebebiyet verebilir. Elektrik tüketen diğer Cihazların bu gibi durumlarda bozulmaması için regülasyon gereklidir.
Regülatör Ne İşe Yarar?
Regülatörler Voltajın farklı nedenlerden dolayı düşmesi veya yükselmesini önlemek üzere yapılmış cihazlarıdır. Bu cihazlar giriş elektrik enerjisini voltaja göre örnekleyerek çıkışında istenilen voltaj değerinde eletrik enerjisi verecek şekilde donanımsal parçalardan oluşur.
Regülatör gerilim dengelemesi yapar, bu durum bazı çalışmalarda verimi arttırabilir. Regülatör basınç, frekans, hız, güç, gerilim ve akım gibi fiziksel büyüklükleri, belli ölçüde sabit tutmaya çalışan cihazların çalışma set değerlerinin doğru sonuç vermesini sağlayabilir.
Regülatör aynı zamanda elektronik koruma sistemi sayesinde ayar dışındaki gerilimlerdeki düşme ve yükselmelerde de çıkış gerilimini elektromekanik olarak keserler. Şebeke voltajındaki düşme ve yükselmelerden meydana gelebilecek bütün hasarları da ciddi seviyede, çalışma aralıkları boyunca önlerler. Regülatörler düzensiz olan voltajı dengeye sokarlar.
Regülatörün ev tipi, sanayi tipi diye monofaze ve trifaze tipleri vardır. Ev tipi regülatör monofaze (bir fazlı) regülatör, sanayi tipleri için ise genelde trifaze (üç fazlı) regülatörlerdir. Monofaze regülatör; 220 volt çıkış esaslı, Trifaze regülatör ise 380 volt çıkış esaslı çalıştırılırlar.
Regülatör Yapısı
Regülatörler, regülasyonun tipine ve kullanıldıkları alanlara göre basit veya karmaşık yapıda olabilirler. Bir regülatörde, temel olarak bir bulucu eleman, bir yayım organı ve bir servo motor bulunur.
- Bulucu eleman; ayarlanmış büyüklüğün değişimlerini ölçer.
- Yayım organı; ayarlayıcı büyüklüğün değişimlerini, ayarlanmış büyüklükle bu büyüklüğün sâbit tutulacak değerleri arasındaki farkı düzenler.
- Servo motor; ayarlayıcı büyüklüğün yayım organı tarafından belirtilen değişimlerini yerine getirmek için gerekli gücü uygular.
Regülatör Çalışma Prensibi?
- Regülatör çalışma sisteminde transformatör ve hassas yapıdaki varyak sistemlere seri bağlanır.
- Güçlendirici (booster) olan bu cihazlar gerilim dengelemesini en iyi şekilde ayarlar.
- Regülatörler temelde bir bulucu eleman bir servo motor ve yayım organından oluşur.
Regülatörün teknik özellikleri
Yük tarafından kısa devre olduğu zaman regülatörler, meydana gelen büyük akımların ayarlanmasını sağlar. Basit seri regülatörler bu değişmelere hemen cevap veremezler; ama kompleks yapıda olan regülatörler değişimlere cevap verirler. Şönt sezmeli seri regülatörler küçük değişimlere anında cevap verirler.
Regülatörü koruyan emniyet elemanları, regülatörden tamamıyla ayrıdır. Genelde regülatör iş yapamaz duruma geldiği zaman devreye girer, makineyi ve sistemi durdururlar.
Bütün enerji kaynaklarından enerji çekildiği zaman yani akım geçerkendiyelim gerilim düşer. Gerilimin belirli sınırlar içinde kalması için bütün cihazlarda gerilim regülatörü (voltaj regülatörü veya voltaj yükseltici) kullanılır.
Regülatörler içerisinde bulunan transformatör, varyak, elektronik servo devre ile şebekeden gelen alternatif akımı önce transformatör’e sonra varyak’ a (yüksek güç ve amperli trimpot) aktarılır. Bu varyak’a bağlı olan motor ve motorun uçları servo devreye bağlıdır.
Servo devre ise güç aldığı bir transformatör’e bağlıdır.
Regülatör Çeşitleri
Servo Regülatör
Mikroişlemci Regülatör
Statik regülatör
Regüle Devresi
Zener diyotlu regülatör
Seri regüle devresi
Entegre (IC) gerilim regülatörleri
Ayarlanabilir gerilim regülatörü
Regülatör Bağlantısı Hakkında Önemli Hususlar
Bağlantı kablosu seçilirken ölçü ve ağırlık tablosunda yazılı olan kablo kesiti değerlerini tercih edilmelidir.
Regülatör bağlantısı yapılmadan önce elektrik kesilmelidir.
Regülatör şalteri 0 (sıfır) konumunda olmalıdır.
Regülatör giriş bağlantısı yapılırken ölçü aleti ile şebeke fazı bulunarak regülatörün giriş faz noktasına bağlanır.
Bütün voltaj regülatörlerinde nötr ortak uçtur.
Regülatörün nötr bağlantısına şebeke nötr’ü ve çıkış nötr ucunu bağlanmalıdır.
Topraklama kabloları mutlaka regülatöre bağlanmalıdır.
Regülatörün çıkış kabloları bağlamadan önce regülatöre elektrik vererek çalışıp çalışmadığı kontrol edilerek ölçü aleti ile ölçülmelidir.
Kablo bağlantısının doğru yapıldığından emin olunduktan sonra şalteri 1 (bir) yani mekanik by-pass (şebeke) konumuna alınmalıdır.
Bir avometre ile regülatör giriş ve çıkış voltajları ölçülmelidir.
Şalter şebeke konumunda iken giriş ve çıkış voltajlarının aynı olması gerekir.
Pako şalter 0 ( sıfır ) konumuna alınarak regülatör giriş ve çıkış voltajları yeniden okunmalıdır.
Bu konumda regülatörün çıkışında voltaj okunmaması gerekmektedir.
Bağlantı son kez kontrol edilerek şalter 2 (iki) yani regülatör konumuna alınmalıdır. Regülatör devreye girecektir.
Avometre ile giriş – çıkış voltajları okunmalıdır.
Monofaze regülatörlerde çıkış 220 VAC ± % 3 trifaze regülatörlerde çıkış 380 VAC ± % 3 olmalıdır.
Çıkış voltajı bu sınır değerleri dışında ise giriş geriliminin ayar sahası sınırları içinde olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Gelen voltaj bu sınırlar dışında ise çıkan voltaj değeri düşük veya yüksek olacaktır.
Çıkış voltaj değeri ± % 3 hassasiyet aralığının dışında olmamalıdır.
Çıkış voltajı normal değerler aralığında ise çıkış kabloları bağlanarak regülatör devreye alınmalıdır.
Elektrikli motoru olan cihazlar etiket değerlerinin 2,5 ile 3 katı arası ilk kalkış (demeraj) akımı çekerler.
Regülatör gücü bu demeraj akımını karşılayacak büyüklükte olmalıdır.
Çalıştırmak istenen cihaz veya cihazlar içinde elektrikli motor var ise motor gücü 2,5 ile çarptıktan sonra üzerine diğer cihazların güçleri eklenmelidir. Regülasyon hesabı yapıldıktan sonra çıkan güç değerine minimum % 25 tolerans verilmelidir. Örneğin Regülasyon gücü 40 KVA yerine 50 KVA gücünde regülatör tercih edilmelidir.