Aküler
Elektrik enerjisini kimyasal olarak depo eden ve bir alıcı bağlandığında bu kimyasal enerjiyi tekrar elektrik enerjisine dönüştürerek alıcıları besleyen üretece akü denir. Akü, motorlu araçlarda elektrikli donanımları çalıştıran güç kaynağıdır. Aküye, batarya veya akümülatör de denir. Aküler tekrar şarj edilebilir özellikteki güç kaynaklarıdır. Belirli sayıda pil veya hücre gurubundan oluşan ve genelde belirli amaçlar için belirli kapasite ve değeri vermek üzere derlenmişlerdir.
Şarj sisteminden (alternatörden) gelen elektrik akımıyla, elektrik enerjisini depolamak (şarj olmak).
Motor çalışıyorken gerilim (volt) ve akım şiddeti (amper) dengelemesi yapmak.
Motor çalışmıyorken, elektrikli alıcıları beslemek.
Elektrik sisteminde voltaj ve amperaj dengelemesi yapmak
Motora ilk hareketin verilmesi için marş motorunu yüksek akımla beslemek gibi akülerin eleman olarak görevleri vardır.
Akülerin üzerinde teknik özellikleri genelde etiketinde bulunur.
“12V 60 Ah EN/SAE/DIN 360A” yazan etiketin anlamış şöyledir:
12V: Nominal akü voltajı
60Ah: AH (Amper Hour) amper saat ifadesinin kısaltması olan “Ah” ibaresiyle belirtilir. Akünün kapasitesini ifade eder. Örneğin Bir araç için Ortama 72 Waat yakan ön ampül için (ampül başına 72 /12 = 6 amper), sadece ön farlar açık bırakılsa (2 ampül varsayarsaK) saatlik 12 amper 12 volt yük ile 60ah bir aküyü 60ah/12a = 5h saat gibi bir sürede araç çalışmaz ise bitirir.
360A: Aküden çekilebilecek maksimum akım değeridir. Bir diğer değişle akünün Gücüdür. Bu değer CA Cranking amps CCA Cold Cranking Amps. olarak ayrı ayrı da belirtilebilir. CCA Soğukta kontrol akımı da denir -18 derecede en az 10 saniye süreyle bu akımı vermesi gerekir. Akü seçiminde çok önemli bir rol oynar, Motorun silindirler içerisindeki kompresyon basıncı soğuk havalarda motor yağının vizkositesinin düşmesi ile ve sekman metallerinin gerilmesi ile yükselir, ayrıca akünün içerisinde bulunan sıvının soğukla beraber kimyasal aktivitesi de düşer. Marş sistemi kullanılan sistemler için soğuk koşullarda marş basmak için akü seçiminde CCA değeri akü seçiminde çok önemlidir.
EN: Avrupa standartlarına uygunluk
SAE: Amerikan standartlarına uygunluk
DIN: Alman standartlarına uygunluk
TS: Türk Standartları
Aküler Üretildiği kimyasal malzemeye göre farklı grublara ayrılırlar.
Kurşun Asit
Lityum İyon
Nikel Kadmiyum – Tam olarak boşalmadan şarj edilmediği sebeble artık pek kullanılmayan akülerdir.
Nikel Demir – Tam olarak boşalmadan şarj edilmediği sebeble artık pek kullanılmayan akülerdir.
Kurşun Asit Aküler
Ağırlıklı olarak tercih edilen akü grubu olarak bilinirler. Genelde 12 Volt yüke sahiptirler. Eğer 12 V’luk akü ise 2 voltluk hücrelerin 6 tanesinin bir birine seri olarak bağlanması ile oluşmaktadır.
Her hücre içerisine, diğer hücrelerle eşit sayıda birbirlerine paralel bağlanmış pozitif ve negatif yüklü plaklar vardır. Pozitif plaklar aktif madde olarak, kurşundioksit kullanılır. Negatif plaklar aktif maddesi, saf kurşundur. Plakların arasına, kısa devreyi önlemek için plakları izole eden separatörler yani ayırıcılar yerleştirilir. Ayırıcılar, plaklar arasındaki kimyasal tepkimeyi engellemeyecek şekilde çok küçük gözenekleri bulunan maddelerden yapılır. Akünün içine sülfürik asit ve saf su karışımı olan elektrolit konulur. Hücreler arası seri olarak kurşun köprülerle bağlanmıştır.
Sulu Tip, Kuru Tip olarak içindeki akışkanın çalışma sırasındaki akışkanlığına bağlı olarak ikiye ayrılmış olarak tanınırlar.
Sulu Tip Kurşun Asit Aküler
Starter, SLI (Sealed Lead Acid) tipli yani kurşun-asitli aküler, amper cinsinden ölçülen yüksek bir patlama akımını serbest bırakmak ve daha sonra hızlı bir şekilde şarj etmek için tasarlanmış akü gruplarıdır. Aynı mantık çerçevesinde EFB – Enhanced Flooded Battery teknolojisi ile kurşun asit akülerin arasındaki serpantinlerde kullanılan malzeme cinsi nano metre düzeyine kadar indirgenmiş kristal yapıda polyester bez bir plakadır. Bu şekilde, şarj dejarj saykılları ve akım alma verme güçleri standart sli akülere göre artırılmıştır.
Genelde 12 Volt sulu tip Akünün 13,8 – 14,4 volt aralığında şarjı uygun olup, 14,4 Volt üzeri şarjlar Akünün ısınmasına ve içersindeki sıvının azalmasına sebebiyet vermektedir. Bu aralığında da dılşındaki voltajlar aküde geri dönülmeyen arızalara sebiyet verebilir. Bu tip akülerin diğer bir avantajı ise dip şarjların aküye kuru tip aküler kadar zarar vermesi diyebiliriz. Dip deşarj olan sulu tip aküler kontrolden sonra şarj edilip neredeyse normal yaşamlarına dönebilirler.
Kapalı Tip
Akışkan girişindeki Buşonları Kapalı olduğundan kapalı akü olayapırak adlandırılır. Yeni Tip araçlarda özellikle tercih edilir.
Açık Tip
Akışkan girişindeki buşonları açılabilir olduğundan Açık Tip akü diye bilinirler. (Açık Tip – Sulu – Kurşun Asit Akü Tipleridir)
Stasyoner (sabit) Traksyoner (Forklift)
Kuru Tip Kurşun Asit Aküler – Vrla
Vrla (Valve Regulated Lead Acid) Valf Regüleli Kurşun Asit akü tipleridir. AGM (elektroliti separatörlere emdirilmiş) ve jelli VRLA akülerin temel özelliği asit taşması veya sızdırmazlığıdır. Sübab ayarları vardır. Gaz çıkışı arıza olışmadıkça olmaz. Bekleme ömürleri uzundur ve titreşime karşı dayanıklı akü grublardır. Otomativ, Sabit Tesisler, Tekneler, Upsler ve Santrallerde gibi kullanım alanları vardır.
Genelde 12 Volt Kuru Tip Akünün 13,8 volta kadar şarjı uygun olup, 13,5 Volt ile şarj kontrollü bir şekilde yapılır. 13,8 Volt üzeri şarjlar Akünün ısınmasının yanında ve içersindeki emdirilmiş sıvının plakalar içersinde şişerek akünün şeklini de bozup tamamen bozulmasına sebebiyet vermektedir. Bu tip akülerde şarj voltajı oldukça önemlidir. 9,5 Volt altı dip deşarj olan kuru tip aküler kolay kolay kendini toparlayamaz ve değişimi gerekmektedir.
Lityum İyon Aküler
Lityum İyon Aküler – Lityum iyon pil teknolojisinden faydalanarak oluşturulmuş akü grublarıdır. 18650 Piller ve 4S seri bağlantı devreleri ile istenilen kapasiteye göre derlendikleri gibi, sıvı lityum iyon pil grubu ile istenilen voltajda şekillenecek şekilde de dizany edilmektedirler. 18650, 3,7 Volt standart 18650 pillerin 4 seri olmak üzere istenilen kapasiteye göre paralellenmesi ile oluşturulan Akü grubları 11,6 Volt – 16,8 Volt aralığında beslenebilir.