Sistem Odası Nedir?
Sistem odaları 7/24 kesintisiz olarak çalışması gereken odalardır. Koşullarını 7/24 muhafaza etmesi gereken bir çok gereksinimi farklı yedeklenmiş ve uyarı sistemleri ile olası krizleri önceden haber veren, güvenli ve sürekli takip edilen bu odalar bilgisayar ve sunucuların ideal çalışma koşullarını sağmak amacında tasarlanmışlardır.
Sistem odasının en önemli verisi sıcaklığı belirli seviyede sabit kalmalıdır. Ve çok hızlı bir şekilde ısı üretebilen bu odalarda sıcaklığın izlenmesi çok önemlidir. Sıcaklık normal aralığın dışına çıktığında arıza ve kapanmalar olacağı gibi yangın durumu dahi ortaya çıkabilir.
Ayrıca su baskını, deprem, odaya girişi kontrollü, odadaki kritik bir cihazın arızası gibi bir olağan dışı durumlarda da benzer problemlere karşı da izleme ve tedbir politikaları da sistem odaları için olmalıdır.
Sunucu, Bilgisayarlar ve Veri Depolama Üniteleri 27’C olarak kabul gören sınır değerinin üzerinde çalıştıklarında Sunucu, Bilgisayarlar ve Veri Depolama Ünitelerinin kullanım ömürleri kısalabilir. Bu cihazlar bu zamanda oldukça pahalıdır ve dijitalleşen dünyamızda artan bilgi ile beraber donanım değerinden ziyade içerisinde bilgi muhafaza ederler.
Bu cihazların arızalanması ciddi zarar edilebilecek sonuçları doğurabileceği gibi, ömürlerin kısalması bile ciddi derecelerde kayıp ve maliyettir.
Sıcaklık artışı üstelik bilgisayar ve sunucularda işlem kapasitelerine de etki edeceğinden bir çok otomasyon sistemi, web siteleri, mail ve internet trafiği gibi tüm bilişim altyapısının yavaşlamasına neden olabilir.
Dijitalleşen Dünyada 7/24 verilen hizmetler ortaya çıkmıştır. Ve zaman içerisinde bu hizmetlerin sürdürülür olmasını ve aksamamasını zorunlu hale gelmiştir. Sistem odaları tasarlanırken 7/24 çalışması gereken bu hizmetler göz önüne alınır ve aksaklıklarının verebilceği zararlar düşünülerek yedekleme alt yapıları ve sistemleri öncelikli olarak düşünülür.
Sistem odalarındaki cihazların hangi hizmetleri bu kapsamda düşünülebilir.
Web sunucu Hizmeti
Uzaktan eğitim
Mail Desteği
İnternet Ana Omurgası -DNS -Proxy -DHCP -Network Ağları
Personel Takip Programları -Maaş -İzin -Ayniyat Takibi
Öğrenci İşleri -Ders Otomasyonları, Not Sistemleri, Kayıt İşlemleri, Ödeme ve Burs İşlemleri, Kurs işlemleri, Mezuniyet İşlemleri, Belge İşlemleri
İP Telefon Hizmeti
RFİD Online Kart ve Ödeme işlemleri
Kütüphane Hizmetleri
Kamera ve İzleme Hizmetleri
Bilgi Depolama Hizmetleri Sunucu Desteği ve Sanallaştırma Hizmetleri
Ve daha ismini sayamadığımız çok sayıda 7/24 bilişimsel (bilgisayar işlemlerine ihtiyaç duyan) çalışması gereken hizmetler.
Sistem odası seçimleri ve yeri
Sistem odasının üstünden veya altından su basma riskine karşı su borusu, kalorifer borusu geçmemeli ve üstünde wc ya da lavabolu bir oda ya da çatı akmalarına karşın çatı altına konumlandırılmamalıdır.
Sel suyu, böcek veya kemirgen baskını, aşırı nem gibi nedenlerden bodrum kat ve bakımsız yerlere oluşturulmamalıdır.
Özellikle soğutma masrafları göz önüne alınarak pasif soğutmanın sağlanabileceği yerler düşünülmedir.
Nem oranı sistem odaların %40-%50 arasında ideal kabul edilebilir. Aşırı yüksek nem oksitlenmelere ve kısa devrelere, düşük nem ise ısının hızlı yükselmesi ile kıvılcım atlamalarına sebebiyet verebilir. Ayrıca Nemin çok az olması, statik elektrik yüklenme ve aktarımlarını arttırarak manyetik teyp ve benzeri bileşenlerde sorun ve bilgi kayıplarına yol açabilir.
Sıcaklığın izlendiği gibi nem seviyesinin de izlenmesi bu sebeplerden kritik kabul edilebilir.
The American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineers (ASHRAE) tarafından önerilen sistem odası sıcaklık ve nem değerleri:
2004 Yılı Öncesi Max 20’C Max 25’C Sıcaklık Değeri ile Min %40 Bağıl Nem Max %55 Bağıl Nem
2008 Yılı Öncesi Max 18’C Max 27’C Sıcaklık Değeri ile Min 5,5’C çiy noktası ve Max %60 Bağıl Nem 15’C çiy noktasıdır
Sistem odalarında kablolama ve bağlantıların rahat yapılabilmesi için yükseltilmiş döşeme yapılması gereken bir ölçüdür. Ayrıca sunucu kabinetleri arasına zayıf akım ve fiber optik için elektrik tavaları döşenmesi her kabinet için farklı farklı elektrik hatlarında beslenecek şekilde çok sayıda yük çekmeye müsait elektrik prizlerinin de bu yükseltilmiş döşemenin altına yapılması gereklidir.
Yükseltilmiş döşemeler sunucu yüklerini rahatlıkla kaldırabilir şekilde seçilmelidir. Ayrıca yükseltilmiş döşemenin üzeri her ne kadar aktif çalışma alanı olsa da altı da, yangın, nem ve sıcaklık noktasında özellikle izlenmelidir.
Sistem Odalarında Aktif ve Pasif soğutma olmalıdır. Aktif Hassas soğutma grupları, vrf ve klima sistemleri olabilir. Bu sistemler yapılırken de özenli bir şekilde teknik detay ve standartlarına uygun yapılmalı ve yedekleme her zaman için bu sistemlerde de düşünülmelidir.
Pasif soğutmada odanın yerleşiminde özellikle binanın soğuk ve Türkiye’de Kuzey – Kuzey Doğu kesimlerin seçilmesi ile başlasa da özellikle güneş gören yerler olmamalıdır. Pasif soğutma elemanları pencere ve kapılar olmasının yanında, tam izoleyi acil durumda sağlayacak şekilde dizayn edilmiş kapaklı fan ve havalandırma sistemleri ve pasif ısı eşanjörleri de olabilir.
Pasif soğutma elemanları haricinde Oda aktif soğutma elemanları ile soğutacak şekilde yapılmalı özellikle güney cephelere gelecek yerler su yalıtımının yanında ısı yalıtım malzemeleri ile de kaplanmalıdır.
Ayrıca Pasif soğutmanın acil soğutma ve gaz tahliye kapsamında düşünülmesi adına pasif soğutma elemanları olan kapı ve pencerelerin karşılıklı ve yeteri ebatta yerleştirilmesi de önemlidir.
Sistem Odalarından sorumlu kişiler yani sistem yöneticisinin yerleşimleri sistem odasına yakın olması, işletme için ve çalışanlar için farkındalık oluşturması babında avantajlıdır.
Sistem yöneticinin acil durumlara müdahale sırasına sistem odasına gitmesi gereken zamanın kısalması bile olası zararların büyümesini engelleyebilen bir planlama sayılabilir.
Sistem odasının olduğu binada yıldırımlara karşı paratoner kurulması olmalıdır. Ve bütün elektrik altyapısı halojenfree (alev iletmeyen) malzemeden oluşturulmalıdır.
Yıldırımlar, ani pik voltajlanması oluşturarak Bilgisayar ve sistemlerine daha da kötüsü içerisinde verilere zarar verebilirler.
Sistem Odaları diğer bir noktada Fiber optik kabloların buluşma noktalarıdır. Sunucuların kendi aralarında haberleşmesi – fiberlerle ve san swichlerle olduğu gibi – sistem odaları fiber sonlandırma ve başlatma noktasında ağ olarak etrafındaki ağ yapılarını koordine edebilirler. Bu noktada fiber giriş ve çıkışlar kolaylıkla sistem odasına giriş yolu bulunmalıdır.
Sistem odaları, özellikle doğal gaz ve yanıcı bileşenlerin depolandığı yerlerden uzakta olacak şekilde konumlandırılması risklerin azalması anlamında da önemlidir.
Yangın söndürme sistemleri Gazlı yangın söndürme olarak seçilmeli ve söndürücü veya boğucu gazın sistem odasının içerisinde gerektiğinde kalacak şekilde sistem odasının izolasyonun olması gerekir. Ayrıca Kapı ve Pencerelerde kullanılan camlar bu gibi gazların basınç oluşturması sebebi ile patlaması gibi durumlarına karşın lamine temperli tipte seçilmelidir.
Eski Tip Bakır Telefon santrali ve Telekom cihazları gibi dış unsurlar, sistem odasının denetlenebilir giriş çıkış kontrolünü olumsuz etkileyebileceğinde sistem odasına alınmaması uygundur. Ayrıca Bakır tel ve sistemlerde sonlandırma ve kesimlerde ortaya çıkan bakır çapaklarının sunucu ve bilgisayarda hava akımı ile beraber arızalara ve yangılara sebebiyet veren en ciddi parçacıklar olduğu unutulmamalıdır.
Sistem Odasının İnşaat Özellikleri:
Yalıtım özellikle yangın ve alev iletmeme avantajları ve neme, akustiğe, ses yalıtımına katkı sağlayan taş yünü ile kaplanmalıdır.
Yükseltilmiş taban malzeme tesis edilmelidir ve bu malzemenin üzerine sunucu yüklerinin geleceği hesaba katarak alt profil demirleri ona uygun seçilmelidir.
Oda zeminindeki yükseltilmiş taban soğuk hava akışına imkan verecek şekilde bir yükseklikte (asgari 50-60 cm) döşeme yapılmalıdır. Kullanılacak döşeme malzemeleri kabinlerdeki tam dolu olma durumu göz önünde tutularak en az 1500 KG kadar basınca dayanabilecek sağlamlıkta seçilmelidir. Zemin altında karoları tutan destek ayakları mümkün olduğunca kabin ayaklarının basacağı noktaların altına veya yakınına konarak kabin yüklerinin taşınması kolaylaştırılmalıdır. Kabinlerin sallanması gibi ihtimallere karşı bu ayaklar yerlerinden kolayca oynamayacak ve birbirine destek olabilecek şekilde yerleştirilmelidir.
Yangına dayanaklı kapı ve cam bulunmalıdır. Kapı girişlerinin olabildiğince dayanıklı, şifreli izlenebilir kilitler ile korunması sağlanmalıdır.
Suya, ısıya, neme karşı iyi bir yalıtıma kolon ve kirişler hesaba katılarak ısı noktalarından kaçmayacak şekilde yapılmalıdır.
Depreme karşı raflar ve kabinler duvarlara zincir, klips veya başka bir aparatla monte edilebilir, kabinlerin içerindeki sunucuların kilitli tırnaklarının da kontrol edilmesi işletme sırasında depreme karşı bir önlemdir.
Klimalar ve soğutma
Sistem odalarının sıcaklık seviyelerinin 18-22 derece arasında olması normaldir. Bu değerlerin altı ve üst değerleri sistemlere zarar verebilir. Ama klima seçimleri yapılmadan özellikle sistem odasının toplada ne kadar güç tükettiği aktif bir şekilde ölçülmeli ve yedekli sistemler ile beraber 2,5 kat oranında üstünde parçalı soğutma gruplarından oluşacak şekilde bir değer seçilmesi gereklidir.
Sistemlerin gerçekte tükettikleri enerji katalog değerlerinde tam olarak yazmaya bilir. 1 KW elektrik tüketeceği var sayılan bir sunucunun nominal tüketimi 2 power aktif bir şekilde düşünüldüğünde dahi 0.2 KW civarında olabilmektedir. Bu noktada sistem odasının klimaları alınmadan ve seçilmeden özellikle elektriksel ölçümlerinden yararlanmakta fayda vardır. Aşırı büyük ve ya küçük seçilen soğutma ideal bir soğutma kesinlikle değildir.
İklimlendirme ve havalandırmanın yerleşimi ise hava sirkülasyonuna engel olmayacak şekilde olmalıdır. Ayrınca Klima ve Soğutma Gruplarının verimli çalışması ve oda genelinde sirkülasyonun iyi olması için rak kabinler de duvarda 40-50 cm uzakta hatta mümkünse sunucunun arkasında ve önünde bir insanın rahatlıkla iş yapabilir konumunu muhafaza edebilir şekilde ayarlanmalıdır.
Sunucu ve sistemlerin duvarlara çok yakın yerleştirmemeye özen gösterilmelerdir. Sistemler genel de önden sıcak havayı alır ve arkadan verirler aynı doğrultuda çalışan bu sistemlerde sirkülasyon için gerekli boşluk düşünülmelidir.
Yükseltilmiş döşemenin altının da kablolarda ısınmaya sebebiyet vermemesi için soğutulması ve sıcak ve nemli ortamda böcek ve kemirgen gibi olumsuzluklara engel olmak için de hava sirkülasyonun olması gerekmektedir, bunun için bazı noktalara dayanıklı mazgal yapıda döşeme konumlandırıp, aşağı doğru başka noktalardan fanlama yapılabilir.
Bu kısımların temizliği, kontrolü, yatılımı önemlidir. Her ne kadar göze görünmeyen kısımlar gibi de olsalar fiber bağlantı ve elektrik kontrollerinde sıklıkla kullanılan yapılardır, bu sebepten her noktadan açılabilir olması ileride işletmede kolaylıklar sağlayacaktır. Anti statik Epoksi boya ile tabının yükseltilmiş döşeme öncesi kaplanması ise yalıtım, toz birikimine karşı önlem anlamında faydalıdır.
Sistem odasında pencere varsa pencereleri antirefle filmle kaplamak güneş ışı ile ortaya çıkan ışıma sonuncu ışımayı azaltabilir. Güvenlik açısından da bu durumun faydası vardır.
Sistem odasına büyüklüğü ve cihazların ısı üretme kapasitelerine bağlı doğru ve yedekli iklimlendirme yapılmadır.
Bu iklimlendirme Split ve Salon Tipi Klimalar, VRF sistemleri yahut Hassas Klima sistemleri ile olabilir; fakat taban üflemesi yukarıda bahsettiğimiz sebeplerden unutulmamalıdır.
Kurulacak Soğutma sisteminin kapasitesi de, odada bulunan cihazların güç tüketimleri toplanarak ve yerinde mümkünse gerçek ölçüm değeri ile belirlenir.
Sistemlerde nominal 15 KW güç tüketen bir odanın ürettiği sıcaklığı düşürmek için de 15 KW soğutma kapasitesine ihtiyaç vardır.
Bu değer 60000 BTU değerindeki bir klima eş değeridir. Ve seçim aşırı sıcak ve soğuk şartlara dayanacak şekilde 36000 x 4 adet minimum klima ile yahut 4 adet 48000 BTU klima ile düşünülmelidir.
Tabi ki bu değerler eşleniğinde farklı çözümlemeleri de 2,5 Katı oranında yedeklemeli mantığında düşünebiliriz.
Seçilen Klimalarda Restart özelliği muhakkak olmalıdır. Ayrıca kapasitenin 2,5 Katı oranında yüksek seçilmesi gereken klimaların invertör özelliğinin olması elektrik tüketiminde %40 yakın bir tasarruf sağlayabileceği unutulmamalıdır.
Ser Değeri 3,40 olan Klimalar ile 15 KW enerjiyi soğutmak için 4,5 KW enerji harcar, normal kapasitenin üzerinde yedeklemeli şekilde çalıştığı düşünüldüğünde bu değer 6KW ya kadar çıkabilir ki, 15 KW lık sistem odasının harcadığı güç klimalar ile birlikte 21 KW olmuştur.
Doğru seçilmeyen ve özellikle büyük seçilen örneklerde Klimaların da sistem odası kadar 15 KW ve üzeri enerji tüketmesi de mümkündür. Bu durum sonrasında da klima işletme maliyetleri açısından da işletme veya kuruma zarar vermektedir.
Yangın Algılama Ve Söndürme Sistemi:
Sistem Odaları elektrik tüketimi ve ısı ve sıcaklık değişimi bakımından riskli bölgelerdir. içerinde olan cihazların ve cihazlar içerisinde verilerin değerleri ölçüsünde her hangi bir yangın riski karşısında en az zararla kurtarılabilir yapıda Yangın Söndürme Sistemleri kurulması gerekir. Bunlar günümüzde Gazlı yangın söndürme sistemleri olarak karşımıza çıkmaktadır.
FM200 veya Novec 1230 Gazlı yangın söndürme sistemleri yeterli sıcaklık ve duman sensörleri üzerinden kumanda edilebilir, izlenebilir bir kontrol ünitesi tarafından manuel ve otomatik olarak kurulmalıdır. Kurulum sırasında ve işletme sırasında bu gazlar sıvı halde basınçlı kaplara depo edilirken, ağırlıklarına göre odada boğucu hacmin kaplama durumu doğru hesaplanmalı, basınçlı kap harici net gaz ağırlık oranları hem kurulum hem de işletme sırasında kontrol edilmelidir.
Ayrıca gazlı yangın söndürme sistemlerin doğru çalışabilmesi ve yangının boğabilmesi için, odanın gaz kaçırmayacak şekilde izole olduğuna emin olunmalı, özellikle asma tavan, alçıpen kaplama ve yükseltilmiş döşemenin arasında boşlukların kalmadığı gözlemlenmelidir. Ayrıca işletme sırasında gerek kablo geçişi gerekse, başka amaçlar ile oda gaz izoliyeti delinmişse tekrar doğru bir şekilde delikler kapatılmalı ve kapı ve pencere fitillerinin bakımı ve temizliği yapılmalıdır.
Gazlı yangın söndürme sistemlerinin yanında ve yakınında oda içi ve dışı, elektrik yangınlarında söndürme kapasitesine sahip A/B/C türü yangın söndürme tüpleri de bulundurulmadır. Fakat; her ne kadar bu tüpler yangını söndürebilecek olsa da, bu tüplerin bilgisayarlara zarar verebileceği de hesaba katarak kullanılmalı, ayrıca bir yangın tüpünün tetiğine tam basıldığında 10-15 saniye içerisinde bütün söndürme gazını birden boşalttığı hesaba katılarak, yangın veya aleve yakın mesafeden doğru bir şekilde basılması gerektiğine dair uyarıcı yazılar yazılmalıdır.
Sistem Odası Planlanırken Düşünülmesi Gereken Standartlarla Alakalı Uluslararası Geçerli Kriterler
ANSI/TIA/EIA-942 Standartları
ANSI/TIA/EIA-568-B.1, Commercial Building Telecommunications Cabling Standard; Part 1 General Requirements
ANSI/TIA/EIA-568-B.2, Commercial Building Telecommunications Cabling Standard; Part 2 Balanced Twisted-Pair Cabling Components
ANSI/TIA/EIA-568-B.3, Optical Fiber Cabling Components Standard
ANSI/TIA-569-B, Commercial Building Standard for Telecommunications Pathways and Spaces
ANSI/TIA/EIA-606-A, Administration Standard for Commercial Telecommunications Infrastructure
ANSI/TIA/EIA-J-STD-607, Commercial Building Grounding (Earthing) and Bonding Requirements for Telecommunications
ANSI/TIA-758-A, Customer-Owned Outside Plant Telecommunications Cabling Standard
iso27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi
Bu Standartlar, ulusal ve uluslararası standartlara ve uygun olduğunda diğer belgelere referansları da içerir. Bunlar;
National Electrical Safety Code (NESC) (IEEE C 2)
Life Safety Code (NEC) (NFPA 101)
National Electrical Code (NEC) (NFPA 70)
Standard for the Protection of Information Technology Equipment (NFPA 75)
Engineering Requirements for a Universal Telecommunications Frame (ANSI T1.336)
Recommended Practice for Powering and Grounding Electronic Equipment (IEEE Std. 1100)
Recommended Practice for Emergency and Standby Power Systems for Industrial and Commercial Applications (IEEE Std. 446)
Telcordia specifications (GR-63-CORE (NEBS)) and (GR-139-CORE)
ASHRAE
Ersin DEMİRAY